23-24 Kasım 2019 Yaşlı Hakları İçin Çaba Çalıştayı
23-24 Kasım’da Fethiye’de yapılan Yaşlı Hakları İçin Çaba #YAŞAT Çalıştayı’ na Derneğimiz Yönetim Kurulu Üyesi Dr. Mimar Esra Akan katılarak “Yaşlı Uyumlu Kent Hali/Kapsayıcı Tasarım ve Kentsel Çevre” başlıklı bir sunum yaptı.
Dr. Mimar Esra Akan konuşmasında yaşlı uyumlu kenti, konut içinden başlayarak yakın/uzak dış çevreye kadar uyumluluğu gözeten; aktif ve yerinde yaşlanabilmenin hem sosyal, hem de tasarım boyutunda çözümlerini arayan ve üreten; psikolojik, sosyolojik, ekonomik ve mekansal boyut dikkate alınarak tasarlanması gereken «geniş kapsamlı çevre» olarak tanımlamaktadır. Akan’a göre, kent planlamasında çözümlerin «disiplinler arası işbirliği» ile geliştirilmesi gerekmekte; planlamanın, gereksinimlerin değişim gösterebileceği olasılıklar doğrultusunda «esnek tasarım» fikriyle geliştirilebilen anlayışla oluşturulmalıdır.
Akan’a göre yaşlı uyumlu kent halini 2 alt başlıkta irdelemek doğru olacaktır; bunlardan ilki yaşlının gereksinmeleri ve hakları diğeri ise tercihleri olmalıdır. Yaşlının gereksinmeleri ve hakları açısından öncelikle mevcut evin uyumlanması en doğru yaklaşım tarzı olacaktır. Bu konuda ”Yaşlı birey, gerektiğinde evinin içinde tekerlekli sandalyeyle mekanlar arası rahat geçiş yapabiliyor mu? Güvenli banyo yapabiliyor mu, küvet engel teşkil ediyor mu, yardımcı tutamaklar var mı, zemin kaydırmaz mı? Banyo tadilatında çıkan molozlar için yerel yönetimlerden yardım alınabiliyor mu?” vb. gibi soruların cevaplanması önem kazanmaktadır. Devamında, yaşlı bireyi sokağa çıkartabilmek, hayatın içinde tutabilmek için evinden gitmek istediği yere kadar ulaşımın engelsiz sağlanabilmesi; binadan başlayarak merdiven/rampa, rampa/kaldırım, kaldırım/sokak ilişkisinin engelsiz kurulması da kent içindeki gereksinimleri ve haklarının sürekliliği için önemli parametrelerdir. Yine yaşlılar için diğer bir yaşam çevresi olan yaşlılık kurumları/huzurevleri gibi yapıların yer seçiminin de merkezi çevrelerden yana olması, yaşlının aktivitesi ve hayata tutunması için gereklidir. Yaşlı uyumlu bir kentte kamusal alanlar, hastaneler, devlet daireleri, ibadet yerleri, mezarlıklar, tiyatro, sinema vb. yerler de tanımlı/erişilebilir ve engelsiz olmalıdır.
Yaşlının hastalıklardan korunması yönünde eğitim veren; spor salonları, sosyal etkileşim için buluşma noktası olabilecek mekanlar/parklar/meydanlar vb., sosyal hizmet büroları, danışma merkezleri, kişisel bakım hizmetleri veren mekanlara da yer verilmesi önemlidir. Ayrıca kamusal tuvaletlerin kullanım rahatlığı da yaşlının dış mekan kullanım konforu için önemlidir. Kamusal tuvaletler yardımcı araca uygun fiziksel boyutlarda ve yaşlı yakını/yardımcısını kapsayıcı nitelikte olması bu ilk parametrede öne çıkan konulardır.
Akan, yaşlı uyumlu kent halini irdelerken 2. parametrenin yaşlının tercihleri olması gerektiğini ileri sürmektedir. Öncelik tercihlerini «Nerede/Nasıl yaşamak istersiniz?» sormak olmalı, sonrasında alternatifler sunulmalıdır. Yalnız yaşamakta direnen gri alandaki yaşlılara; aileye yakın ev, alt alta/yanyana daireler, hergün uğramanın, hatır sormanın zor olmayacağı yakınlıklar teşvik edilmelidir. Tanıdık çevresinde; yaşlı ap./mahalle evleri, site içinde ¾ katlı yaşlı uyumlu ap. vb. modeller sunulabilir.
Akan’a göre yaşlı kapsayıcı kent hali, öncelikle yerinde yaşlanmayı destekleyici, yalnız ama yalnızlaşmadan yaşanabilecek modelleri barındırmalıdır. Kurumsal yapı tercihi için ise, şehir içi hem erişimi hem de kuşaklararası etkileşimi destekleyen konum, az katlı yapılaşma, doğru kurgu/yeterli özel alan, anlamsal ve boyutsal yeterlilikler sağlanmalıdır. Kent ve toplumla beraberlik yaşlının aktivitesi için önemli görülmelidir. Erişebilir ve erişilebilir olma bu beraberlik için olmazsa olmaz kriterlerdir. Sağlık bahçeleri/ parklar/ meydanlar gibi tasarım girdileriyle sosyal etkileşim düzeyi arttırılarak sosyal izolasyonun önüne geçilebilir. Kent kurgusundaki işlevsel kalite, kent içi akış/ yön bulmada kolaylık/ ulaşılabilirlik/ kullanılan malzeme uygunluğu vb. kent bütününde sağlanmalıdır. Kent bileşenleri yaşlı yakınlarını da (aile/arkadaş/yardımcı vb.) kapsayıcı olmalıdır. Kalabalık çevre olmaktan kaynaklı iç ve dış çevre güvenliği sağlanmalıdır…
Dr. Mimar Esra Akan’a göre, kenti yaşlı ayrımcılığı yapmadan herkes için bilişsel/davranışsal/fiziksel ve sosyal açıdan eşiksiz hale getirmek tüm ilgili disiplinler için ortak hedef olmalıdır.
