Her unutkanlık Alzheimer işareti, her demans sendromu da Alzheimer hastalığı değildir

Demans yani bunama, ilerleyici bilişsel bozulma ile giden ve günlük yaşamın bağımsız sürdürülmesini engelleyen bir hastalık sürecidir. Alzheimer hastalığı en sık rastlanan demans tipidir. S Sık rastlanan diğer demans çeşitleri Vasküler demans, Lewy cisimcikli demans ve Frontotemporal demanstır.

Hafif Bilişsel Bozukluk erken bilişsel bozulmanın var olması ama bunların bağımsız yaşamı engellemeyecek düzeyde olmasıdır. Demans teşhisine yeterli bir bilişsel bozulma yoktur. Her Hafif Bilişsel Bozukluk teşhisi koyulan kişide demans hastalığı gelişmeyebilir.

Unutkanlık yakınması ile hekime başvurduğunuzda yapılacak değerlendirmede mutlaka bir bilişsel muayene de olmalıdır.

Unutkanlık yakınması olan özellikle ileri yaştaki kişilerin kapsamlı bir nörolojik, bilişsel değerlendirme yapılmadan demans tanısı etiketlenmesi ve olası yan etkisi olabilecek ilaçların ezbere başlanması bir hasta ve yaşlı hakkı ihlalidir.

Alzheimer hastasının yaşam süreci sadece tıbbi bir teşhisin gölgesinde yaşanmamalıdır. Demans teşhisi olası değişimlerin haritasını çizmeye yarar, ve bu değişimlerin gereklerini yerine getirmek için hastaya da yakınına da, sağlık hizmeti verenlere de yol gösterir.

Erken evrede hastaya ve yakınlarına düşen olası yaşam değişimlerine hazırlanmak, değişimin kaçınılmazlığını kabul etmek ve sadece tıbbi değil, sosyal, psikolojik ve ekonomik koşullara göre gerçekçi bir yaşama, yaşlanma ve bakım planını yapmaktır.

İleri evrede hasta çok edilgen duruma gelir. Bu dönemde, hasta yakınları ve hatta sağlık çalışanları Alzheimer hastalığı ve diğer demans türlerinin getirdiği çok katmanlı sorunlarla baş etmekte yalnız kalırlar. Sağlık ve sosyal hizmet sistemimizin bakım ve sağlık hizmeti ihtiyacı olan kişilere ve onlara bakım vermeye yetişemeyen yakınlarına, gerektiğinde 7/24 destek mekanizmalarını geliştirmesi ve yaygınlaştırması gereklidir. Demanslı hastaları ve onlara bakım verenleri görünmez kılmak, sürdürülebilir ve insani çözümler bulmanın önündeki en büyük engeldir. Alzheimer hastalığı ve benzeri demanslara sadece bir sağlık sorunu ve sağlık hizmeti sorumluluğu olarak bakmak, yatırımları, sosyal ve ekonomik planlamaları sadece bu perspektifle sınırlamak ihtiyaçları karşılamaya yetmeyecektir.

Alzheimer hastasının haklarını da yeniden düşünüp yazmak gerekiyor. Özellikle her ay yeni, uygulaması zor ve çok pahalı, etkinliği uzmanlar arasında tartışmalı tedavilerin dünya piyasasına sürüldüğü, önemli kaynakların hastalık tetkik ve ilaçlarına aktarıldığı bugünlerde,  sadece sağlık çalışanları ve sağlık yöneticilerinin değil aynı zamanda hasta yakınlarının da büyük resmi gözden kaçırmama sorumluluğu vardır.

Son yıl içinde yeni, uygulaması oldukça zor ve pahalı Alzheimer hastalığında umut olacağı iddia edilen ilaçların çıktığı haberlerini görüyoruz. Uzmanlar arasında bu ilaçların etkinliği konusunda bir fikirbirliği yok. Klinisyenler arasında da atılan taşın ürkütülen kurbağaya değmeyeceği görüşü hakim. Son kararı elbette hasta, ailesi ve hekimi vermeli. Ancak sağlık sistemini yönetenlerin de, sağlık hizmeti üretenlerin de  zahmetli, pahalı ve ciddi yan etkileri olabilecek tedavi maceralarına girmekten çok sınırlı kaynakları hasta ve yakınlarının toplam yaşam kalitesini yükseltecek yöntemlere aktarması, sistemsel düşünmesi daha kalıcı fayda sağlayacaktır.

Kognitif Nörolog Dr Gülüstü Salur 65+ YHD Yönetim Kurulu Üyesi