İnsan ve Robot Etkileşimi

Derneğimizin üyesi Nergis Dökmeci, Örebro Üniversitesi’nde çalışmalarını sürdüren Doktora Öğrencisi Neziha Akalın ile ”İnsan ve Robot Etkileşimi” üzerine konuştu.

Bize kendinizi tanıtabilir ve yapmakta olduğunuz çalışmalar hakkında bilgi verebilir misiniz?

Robotlarla yüksek lisansım esnasında tanıştım. Yüksek lisansımı İTÜ’de Doç.Dr. Hatice Köse’nin danışmanlığında yaptım. Hatice Hoca, ”Sosyal Robotlar ve İnsan-Robot Etkileşimi” üzerine çalışıyor. Özellikle, robotların çeşitli konularda insanların yardımı için kullanılması fikri beni çok heyecanlandırmıştı. Yüksek lisansım boyunca iki farklı robotu işaret dili öğretmek için kullandık. İşitme engelli çocukların robotlara tepkilerini ve robotların işaret dili öğretmesi fikrini çeşitli kullanıcı deneyleri ile test ettik. Aldığımız geri dönüşler çok güzeldi, işitme engelli çocuklar robotları çok sevmişti. Doktora için bir Avrupa Birliği Marie Curie projesi olan SOCRATES (Avrupa Toplumu’nda Sosyal Bilişsel Robotlar, websitesi: http://www.socrates-project.eu/) kapsamında İsveç Örebro Üniversitesi’ne geldim. SOCRATES projesinde temel araştırma alanı robotların yaşlı bakımında kullanılması, bu projede 7 farklı üniversite ve araştırma enstitüsünden 15 doktora öğrencisi çalışıyor. Her öğrenci insan-robot etkileşiminde farklı bir alan üzerinde çalışıyor. Bu alanlar: insanların sesinden ve yüzünden duygu anlama, insanın davranışlarından niyetini anlama, robotu kullanıcıların ihtiyaçlarına göre adapte etme, yaşlılar için robot tasarımı, ve yaşlıların robot kullanımını kabullenmeleri (acceptance). Ben robotların yaşlılarla etkileşimi esnasında kendilerini daha rahat ve güvende hissetmeleri için gerekli robot davranışları üzerine çalışmaktayım (robot kullanımı kabullenme dalı altında). Amacım insanlar kendilerini rahat ve güvende hissetmediğinde robotun bunu anlaması ve davranış değişikliğine giderek insanların daha rahat hissetmelerini sağlaması.

Bakım robotları denildiğinde genel olarak sağlık personeline ya da bakım personeline bakım uygulamalarında entegre edilmiş teknolojik cihazlar algılamaktayız, doğru mu?

Ben bakım robotları denildiğinde daha genel yelpaze görüyorum. Dediğiniz gibi sağlık personeline yardımcı robotlar olabileceği gibi, evlerde kişisel kullanım için tasarlanmış robotlar da olabilir. Bu robotlar yaşlı bireylerin günlük sağlık rutinlerini hatırlatmak/kontrol etmek ve herhangi bir acil durumda ilgili sağlık personeli veya sağlık kurumunu bilgilendirmek gibi bir görev için kullanılabilir. Bunun yanında yaşlı birey tek başına yaşıyorsa kişiye sosyal ve duygusal olarak destek olabilir, arkadaşlık edebilir, sohbet etmek, yakınlarını aramak, hobiler önermek, dışarı çıkmayı / hareket etmeyi önermek gibi çeşitli görevler için de kullanılması mümkündür. Bunun dışında yürümeye yardımcı olmak için kullanılabilecek soskeleton ve giyilebilir robotlar diğer bir alternatif olabilir.

Yaşlı bakım robotları alanında, yardımcı sosyal robotlar ve rehabilitasyon robotları, fiziksel yardım/refakat, sağlık durumu/güvenlik takibi yapan sağlık hizmeti robotlarında gelişmeleri bizimle paylaşabilir misiniz?

Yaşlanan bir Avrupa ve Dünya nüfusu ile karşı karşıyayız [1]. Gelecekte yaşlı bakım personelinin yetersiz kalacağı öngörülüyor. Bu sebeple pek çok üniversite ve araştırma enstitüsü robotların yaşlı bakımında kullanılması üzerinde araştırmalar yapıyor. Robotlar özellikle ”age in place” denilen yani yaşlı insanların bakım / huzur evlerine gitmeleri yerine evlerinde yaşamaya devam etmelerine yardımcı olmada kullanılabilir. Robotlar yaşlılara yemek yemek, banyo yapmak, giyinmek gibi temel günlük aktivitelerde yardımcı olabileceği gibi yemek pişirmek, çamaşır yıkamak gibi ev işlerinde de yardımcı olabilir. Şu an için bunlar çok uzak görünsede pek çok araştırmacı bunların mümkün olması için çalışmalar yürütüyor.

Daha önce de bahsettiğim gibi, yeni yeni kurulmakta olan veya halihazırda var olan pek çok robot şirketi sosyal robotlar ve bakım robotlarına odaklanmış durumda. Hepsinden bahsetmem mümkün değil fakat en çok bilinen bir kaçından bahsedeceğim.

Halihazırda huzur evlerinde kullanılmakta olan bazı robotlar var. Örneğin; fok balığı şeklinde tasarlanmış Paro robot [2] çok basit bir tasarıma sahip olmasına rağmen alzheimer ve demans hastalarına iyi geldiği yönünde çalışmalar var. Bunun dışında Softbank Robotics sosyal robotları [3] Nao ve Pepper yaşlı bakımevlerinde kullanılan diğer robotlar. Akıllı ilaç asistanı olarak tasarlanmış Pillo [4] Bir diğer robot, ilaçları hatırlamak ve kullanıcılarla konuşmak, sağlık rutinleri için teşvik etmek üzere tasarlanmış. Bir diğer sosyal robot jibo [6,7]. Bunun dışında kol desteği sağlayan robotik kollar kullanılmakta [8]. Bir Alman şirketi olan Fraunhofer de yaşlı bakımı için robotlar üretmekte [9].

65+ nüfusun yardımcı sosyal robot teknolojisinden beklentilerini ölçen çalışmalar var mıdır ve sizin bu konudaki gözlemlerinizi aldığınız geri bildirimleri öğrenebilir miyiz?

Evet bu konuda pek çok çalışma var. Kendi kullanıcı çalışmalarımda yaşlı insanların robotları kullanmaya şüpheyle yaklaştıklarını gözlemledim. Robot yerine insanı tercih edeceklerini söylediler. Robotlardan beklentileri fonksiyonel olmaları yani herhangi bir işi halletme kabiliyeti bekliyorlar. Tek becerisi konuşmak, arkadaşlık etmek olan robotları kullanmak istemediklerini belirttiler. Fakat, bu pandemi esnasında 65+ bireyler yalnızlaştı, sosyal robotlar konusunda fikirlerinin değişmiş olabileceğini düşünüyorum.

Bunun dışında stigmatization (damgalama) diye bir kavram var. Bu yaşlı insanların robotları kullanırlarsa kendilerinin başkaları tarafından zayıf ve robota bağımlı olarak görülme düşüncesi yaşlıların robotik sistemleri kullanmayı istememelerinin sebeplerinden bir diğeri.

Bu alana ayrılan kaynakları da göz önünde bulundurarak alanınız için gelecek projeksiyonunu bizimle paylaşabilir misiniz?

Daha öncede bahsettiğim gibi yaşlanan nüfus, bu alanda çalışmaları yoğunlaştırmakta. Robotik süpürgeler evlerimize girmeye başladı (örneğin Roomba [5]). Sosyal robotları da hayatımızda görmeye başlayacağımız zamanlar uzak değil. Robotik çağ ve robotlar kaçınılmaz fakat muhtemelen en büyük kaygı kişisel veriler, sistem güvenliği ve işin etik boyutu olacak. Bu konuda da ülkeler şimdiden önlemlerini almaya başladılar. Örneğin; Avrupa Birliği, yapay zeka, etik ve sistem güvenliği araştırmalarına büyük miktarda bütçe ayırıyor.