Türkiye’de 65 yaş ve üzeri nüfus, 2024 yılı itibarıyla 9 milyona ulaşarak toplam nüfusun %10,6’sını oluşturdu. Bu oran, 2019’da %9,1 iken, son beş yılda kayda değer bir artış gösterdi. Uzmanlar, bu eğilimin önümüzdeki yıllarda da devam edeceğini ve yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki payının daha da artacağını belirtiyor. Bu demografik dönüşüm, yaşlıların toplumsal hayatta daha aktif ve görünür olması gerektiğini bir kez daha hatırlatıyor.
Yaşlı nüfusun artışı, yalnızca bir istatistik meselesi değil; aynı zamanda toplumun her alanında yeni ihtiyaçlar ve fırsatlar doğuruyor. Yaşlıların sosyal hayata aktif katılımı, onların yaşam sevincini ve kalitesini artırmanın yanı sıra toplumsal bağları da güçlendirir. Bu nedenle, yaşlıların ulaşım ve kültür-sanat hakları, bir lüks değil, temel bir gerekliliktir. Yaşlılara Saygı Haftası’nda, bu hakların korunması ve geliştirilmesinin, yaşlıların refahı ve toplumun geleceği için ne kadar kritik olduğunu bir kez daha vurguluyoruz.
Yaşlıların Ulaşım Hakları: Hareket Özgürlüğü ve Sosyal Hayata Katılım
65 yaş ve üzeri vatandaşlar, şehir içi toplu taşıma hizmetlerinden ücretsiz olarak yararlanma hakkına sahiptir. Bu hak, belediyelere, belediyeler tarafından kurulan şirketlere, birliklere, müesseselere veya belediyeler tarafından yetki verilen özel kişi ya da şirketlere ait toplu taşıma araçlarını kapsar. Ayrıca, demiryolları ve denizyollarının şehir içi hatları da bu kapsamdadır.
Şehirlerarası seyahatlerde ise 65 yaş üstü bireyler, demiryolları ve denizyollarının şehirlerarası hatlarından %50 indirimli olarak faydalanabilir. Yüksek Hızlı Tren (YHT) ve ana hat trenlerinde ise indirim oranları yaşa göre değişiklik gösterir. 60 yaş ve üzeri yolcular %20, 65 yaş ve üzeri yolcular ise %50 indirim hakkına sahiptir. Ayrıca, kent içi yolcu taşımacılığı yapılan Başkentray (Ankara) ve Marmaray (İstanbul) gibi banliyö hatlarında 65 yaş üstü yolcular ücretsiz seyahat edebilmektedir.
Neden Olmasın? Bir Öneri
2003 yılında 9 milyon 128 bin 124 kişi olan iç hat yolcu trafiği, 2022 yılında %760’lık bir artışla 78 milyon 670 bin yolcuya ulaşmıştır. Bu artış, hava yolculuğunun toplumun her kesimi için daha erişilebilir hale geldiğini göstermektedir. Havayolu şirketleri, zaman zaman farklı müşteri gruplarına yönelik dönemsel indirimler ve kampanyalar sunmaktadır. Ancak, özellikle yaşlı bireylerin seyahat imkanlarına erişimini kolaylaştırmak ve onların sosyal hayata katılımını desteklemek adına, bu tür indirimlerin yaşlılar için düzenli ve sabit bir uygulamaya dönüştürülmesi büyük önem taşımaktadır. Bu tür bir adım, yaşlı haklarını gözeten, toplumsal eşitliği destekleyen ve sürdürülebilir bir sosyal sorumluluk anlayışını yansıtan bir yaklaşım olacaktır.
Neden Önemli?
- Sosyal İzolasyonu Önler:
Ulaşım imkanları, yaşlıların ailelerini ziyaret etmesine, arkadaşlarıyla vakit geçirmesine ve toplumsal etkinliklere katılmasına olanak tanır. Bu, yalnızlık hissini azaltır ve sosyal bağları güçlendirir. - Sağlık Hizmetlerine Erişim Sağlar:
Özellikle kronik hastalığı olan yaşlılar, hastane ve sağlık merkezlerine kolayca ulaşarak düzenli kontrollerini yaptırabilir. Bu, sağlıklarını korumaları için hayati önem taşır. - Ekonomik Destek Sunar:
Ücretsiz veya indirimli ulaşım imkanları, yaşlıların bütçelerini rahatlatır. Bu sayede, sosyal ve kültürel faaliyetlere daha fazla katılabilirler. - Yaşam Kalitesini Artırır:
Ulaşım özgürlüğü, yaşlıların fiziksel, zihinsel ve duygusal sağlıklarını destekleyerek genel yaşam kalitelerini yükseltir. - Toplumsal Katılımı Güçlendirir:
Ulaşım hakları, yaşlıların toplumla bağlarını korumasını ve aktif bir şekilde sosyal hayata dahil olmasını sağlar.
Yaşlıların Kültür-Sanat Etkinliklerine Erişimi
65 yaş ve üzeri bireyler, Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı müze ve ören yerlerine ücretsiz giriş hakkına sahip. Aynı şekilde, milli parklar, tabiat parkları ve doğal sit alanları gibi korunan alanlara girişte de 65 yaş üstü vatandaşlardan herhangi bir ücret talep edilmiyor. Ancak, Devlet Opera, Bale ve Tiyatrolarında ücretsiz giriş hakkı yalnızca “2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş, Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun” kapsamındaki kişilerle sınırlı. Bu durum, kültür-sanat etkinliklerine erişimde eşitliği sağlamak adına gözden geçirilmesi gereken bir konu.
Neden Önemli?
- Zihinsel ve Duygusal Sağlık: Kültür-sanat etkinlikleri, her yaştan insan gibi yaşlıların da zihinsel aktivitelerini canlı tutar ve duygusal olarak kendilerini daha iyi hissetmelerini sağlar.
- Toplumsal Bağları Güçlendirir: Bu etkinlikler, yaşlıların toplumla bağlarını güçlendirir ve yalnızlık hissini azaltır.
- Yaşam Kalitesini Artırır: Sanat ve kültür, yaşlıların yaşam kalitesini artırır ve onlara yeni ilgi alanları kazandırır.
Bu haklar, aynı zamanda toplumun daha kapsayıcı ve destekleyici olmasına katkıda bulunur. Ancak, bu hakların etkin kullanımı için erişilebilirlik kritik öneme sahiptir. Erişilebilirlik, yaşlıların binalara, açık alanlara, ulaşım sistemlerine ve kültürel mekanlara güvenli ve bağımsız erişimini sağlayarak sosyal izolasyonu önler ve toplumsal bağları güçlendirir.
Neden Olmasın? İşte Birkaç Ek Fikir!
Opera, Bale ve Tiyatroda Yaşlılara Ücretsiz Erişim: Önerimiz, Devlet Opera, Bale ve Tiyatrolarında tüm 65 yaş ve üzeri bireylerin ücretsiz erişim hakkına sahip olmasıdır. Bu hak, yaşlıların kültürel hayata katılımını artırarak, hem onların yaşam kalitesini yükseltecek hem de toplumsal bağları güçlendirecektir.
Yaşlılara Özel Kültür Kartı: Yaşlılar için yıllık belirli bir bütçe ile kültür-sanat etkinliklerine erişim sağlayan bir kart sistemi oluşturulabilir. Bu kart, yaşlıların sinema, tiyatro, konser gibi etkinliklere daha sık katılmalarını sağlayabilir.
Yaşlılara Yönelik Sanat Eğitimleri: T.C. Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı Halk Eğitim Merkezlerinde yaşlılar için özelleştirilmiş sınıflar açılarak resim, müzik, el işleri gibi sanat dallarında eğitimler düzenlenebilir. Bu, yaşlıların yeni beceriler edinmelerini ve sosyal çevrelerini genişletmelerini sağlar.