Dünya genelinde 20. Yüzyılda fark edilmeye başlayan nüfusun yaşlanması konusu uluslararası düzeyde ilk kez Viyana’da 1982 yılında yapılan BM Dünya Yaşlılık Konferansı’nda gündeme gelmiştir. Şimdilik yaşlanma ve yaşlılarla ilgili en kapsamlı uluslararası metin 1991 yılında kabul edilen 46/91 No.lu “Yaşlı Bireyler için Birleşmiş Milletler Prensipleri” (United Nations Principles for Older Persons) kararıdır.

Bu belgede, yaşlı bireylere ilişkin insan hakları temelli bir yaklaşım benimsenmiştir.

BM Yaşlı Bireyler için Prensipler:

• sosyal ve ekonomik yönden yaşlı bireylerin bağımsız bir hayat sürdürebilme hakkı,
• kendileri ile ilgili politikaların belirlenmesine katılma hakkı,
• her türlü sağlık ve aile bakımı olanaklarından yararlanma hakkı,
• kendini gerçekleştirme hakkı,
• insan onuruna uygun bir yaşam sürme hakkı

olmak üzere hak temelli beş ana başlıkta düzenlenmiştir.

Ancak henüz “yaşlı hakları”nı bütüncül olarak tanımlayacak, üye ülkelere yükümlülükler getirecek, Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi, Çocuk Hakları Sözleşmesi benzeri bir BM sözleşmesi yoktur. Böyle bir sözleşme yapılması gerekliliği ilk kez BM “Yaşlanmaya İlişkin Açık Uçlu Çalışma Grubu (OEWG)”nin 2024 yılında toplanan 14.oturumunda resmen kabul edilmiştir.

Ülkemizde Anayasa’nın “Sosyal Güvenlik Bakımından Özel Olarak Korunması Gerekenler” başlıklı 61. maddesinin 3. fıkrasında “Yaşlılar Devletçe korunur. Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar, kanunla düzenlenir” hükmüne yer verilmiştir. Bu hüküm Devlete yaşlıların korunması ve yaşlıların insan onuruna yaraşır bir hayat sürmesini sağlama konusunda pozitif yükümlülük getirmiştir.

2010’da yapılan değişiklik ile Anayasanın “Kanun önünde eşitlik” başlıklı 10.maddesine “Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz” hükmü eklenerek eşit hakların yaşama geçirilmesi için özel önlemler alınması zorunlu kılınmıştır.

“İnsan hakları” kavramı herkesin doğumundan itibaren yaşamının her evresinde eşit haklara sahip olmasını kabul eden haklar bütünüdür. Derneğimiz “Yaşlı Hakları”nı İnsan Hakları bütününün bir parçası olarak görmekte, bütüncül bir yaklaşımla tanımlanmasını, uluslararası ve ulusal hukuk araçlarla desteklenmesini ve hem kurumlar hem de bireyler tarafından benimsenmesini savunmaktadır.

Bu yaklaşım, 2016 tarihli Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu ile pekiştirilmiş, ve yaşlılık temelli ayrımcılık yasaklanmıştır: “Bu Kanun kapsamında cinsiyet, ırk, renk, dil, din, inanç, mezhep, felsefi ve siyasi görüş, etnik köken, servet, doğum, medeni hâl, sağlık durumu, engellilik ve yaş temellerine dayalı ayrımcılık yasaktır.”

Derneğimiz bu eşitlikçi, ayrımcılığı yasaklayan ve tam aksine yaşlılar için pozitif ayrımcılık getiren yasalarda öngörülen yaklaşımın bütün hukuk sistemimize yaygınlaştırılmasını, yasa ve yönetmeliklerin bu bakış açısıyla gözden geçirilmesini ve karar vericilerin bu doğrultuda bilinçlendirilmesini savunmaktadır.

Yaşlılık nedeniyle ayrımcılığa maruz kalan kişiler hakkında sadece “kanun önünde eşitlik” sağlanması yeterli olmamaktadır. Bu açıdan, yaşlı bireyler için kamusal desteğin artırılması ve toplumsal, ekonomik ve sosyal yaşamdaki eşitsizliklerin giderilmesi amacıyla yapılacak düzenlemelerde özel önlemlere de yer verilmelidir.

 Yaşlı bireylerin haklarının ve refahının korunması, onlara saygı duyulması ve onurunun zedelenmemesi için, yaşlıların insan haklarına ilişkin kapsamlı bir uluslararası Sözleşme yapılması yaşamsal öneme sahiptir.

Uluslararası hukukta yaşlı haklarını odağına alan bir BM sözleşmesi hazırlanıp, kabul edilmesi ve Türkiye’nin sözleşmeyi onaylaması halinde, ülke genelinde yasal ve kurumsal yapılandırmalar için önemli bir dayanak olacaktır. Yaşlı haklarına ilişkin özel uluslararası bir sözleşmeye taraf olan devletler, yaşlı bireylerin haklarını iç hukuklarına yansıtarak sözleşmeyle uyumlu hale getirecekler ve böylece pozitif yükümlülük üstlenmiş olacaklardır.